مهم‌ترين نمايشگاه تاريخ نقاشي قهوه‌خانه و نقاشي پشت شيشه
گفت‌وگویی با من در مورد نمایشگاه خیالی‌نگاران که خاطرم نیست در کدام رسانه منتشر شده است.
مهم‌ترين نمايشگاه تاريخ نقاشي قهوه‌خانه و نقاشي پشت شيشه
نمايشگاه خيالي‌نگاران چگونه شكل گرفت؟
اگر خاطرتان باشد تابستان ۸۷ نمايشگاهي با عنوان “استادان بزرگ نستعليق” در موزه هنرهاي معاصر تهران برگزار شد كه در آن، آثار بزرگان و قُدماي خوشنويسي از مجموعه‌داران خصوصي به امانت گرفته و به نمايش گذاشته شد. در آن موقع و در ارتباط با مجموعه‌داران و ديدن آثار ارزشمندي كه در كُنج خانه‌ها و گوشه اماكن خصوصي بودند، علاوه بر شاهكارهاي خوشنويسي، گاهي به آثار نفيسي از نقاشي قهوه‌خانه و نقاشي پشت شيشه برمي‌خوردم و شكوه و زيبايي و قدمت و سادگي آن‌ها برايم تأمل‌برانگيز بود. بر اين اساس ايده شكل‌گيري نمايشگاهي با اين مضمون را ارائه دادم و مورد نظر مدير كل هنرهاي تجسمي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار گرفت و پس از آن مقدمات برگزاري نمايشگاه فراهم شد.
پس مجموعه‌داران را از قبل مي‌شناختيد و آثار را نيز از قبل انتخاب كرده بوديد؟
با بعضي از مجموعه‌داران در ارتباط بودم و برخي از آثار را نيز ديده بودم. در اكسپوي هنرهاي تجسمي و نمايشگاه‌هاي ديگري هم كه دبيري آن‌ها را عهده‌دار بودم گاهي با برخي از آثار نفيس و مجموعه‌ها مواجه مي‌شدم. اما در كل، اينطور نبود كه همه آثار از قبل مهيا باشد. اين كار شبيه تحقيق ميداني پيش رفت و با بسياري از مجموعه‌داران حاضر، به بهانه برگزاري همين نمايشگاه آشنا شدم و آثار هم بر همين اساس به تدريج شناسايي و جمع‌آوري شد.
آيا همه آثار ارائه شده در اين نمايشگاه از مجموعه‌هاي خصوصي است؟
اغلب آثار يا به تعبيري بيش از ۸۰ درصد آن‌ها از مجموعه‌هاي خصوصي است كه بسياري از آن‌ها نيز براي اولين بار به نمايش عمومي درمي‌آيد. اما جداي از ۲۲ مجموعه‌دار و هنرپرور حاضر، آثاري نيز از گنجينه موزه هنرهاي معاصر تهران، موزه هنرهاي زيباي سعدآباد، فرهنگسراي نياوران و پژوهشكده ميراث فرهنگي در تكميل نمايشگاه گرد آمده است.
يعني از مجموعه‌هاي دولتي فقط سراغ همين‌ها رفتيد؟
در نظر بود تا به دليل مشاركت بيشتر و حضور همه مجموعه‌هايي كه در اين حوزه كار و تلاش كرده‌اند، آثاري از مجموعه‌هاي دولتي ديگر و يا آثاري كه در ساير مجموعه‌هاي خصوصي و در شهرهاي شيراز، اصفهان و تبريز وجود داشت به فراخور نمايشگاه انتخاب شده و جهت تكميل اين رويداد بزرگ به موزه منتقل شود. اما به دليل دشواري‌هاي موجود در نقل و انتقال و يا عدم آگاهي و همكاري برخي از متوليان در بخش دولتي اين امر ميسر نشد. از سوي ديگر پس از جمع‌آوري آثار، تعداد آثار بيش از ظرفيت و فضاي نمايشگاهي موزه بود و مي‌بايست از بين آن‌ها بهترين‌ها انتخاب مي‌شدند و همين امر ما را از پيگيري بيشتر براي جمع‌آوري آثار ديگر بازداشت.
كارها چگونه و توسط چه كساني انتخاب شدند؟
با توجه به بازديد آثار و بر اساس مشاوره با متخصصان و صاحبنظران، آثار شناسايي و جمع‌آوري شد. اما پس از گرد آمدن كليه آثار در موزه هنرهاي معاصر، شوراي هنري متشكل از استادان صادق تبريزي، هادي سيف، عبدالمجيد حسيني‌راد، علي رجبي، نعمت‌اله كيكاووسي، يعقوب امداديان و محمدحسن حامدي كه همگي از كارشناسان و پژوهشگران اين عرصه هنري هستند گرد هم آمدند و از ميان آثار جمع‌آوري شده، آثار مورد نظر را بر اساس شاخصه‌هاي اصالت اثر، ارزش هنري، دوره تاريخي و اهميت و ارزش پژوهشي آن انتخاب كردند. ماحصل اين انتخاب ۲۷۰ اثر شامل نقاشي قهوه‌خانه در موضوعات ملي و مذهبي، پرده‌درويشي و نقاشي پشت شيشه است كه در گالري‌هاي موزه هنرهاي معاصر به نمايش درآمده است.
آيا انتخاب به گونه‌اي بوده كه از همه هنرمنداني كه در اين عرصه كار كرده‌اند اثري در نمايشگاه باشد؟
اغلب آثار مربوط به دوره اوج نقاشي قهوه‌خانه است. زنده‌يادان حسين قوللر، محمد مدبر، عباس بلوكي‌فر، حسن اسماعيل‌زاده، حسين همداني، محمد حميدي، فتح‌اله قوللر و احمد خليلي از هنرمنداني هستند كه آثارشان در اين نمايشگاه ارائه شده است. همچنين آثاري در اين نوع ارائه شده كه هنرمندان آن مشخص نيست. آثاري از دوران قاجار، اثري منسوب به اسماعيل جلاير، آثاري با رقم حسن تصويركش، ميرزا علي كاشاني، علي اكبر حجار، ميرزا محمدابراهيم، عبدالحسين روستايي، علي اصفهاني، پرده‌درويشي مربوط به دوران زنديه با رقم ناطق، پرده درويشي با امضاي داود زنديان و موارد بسيار ديگري از اين دست در نمايشگاه وجود دارد. همچنين آثاري از استادان محمد فراهاني، علي‌اكبر لرني، محمد رضا حميدي، منصور وفايي و جواد عقيلي هم در نمايشگاه ارائه شده است كه آخرين پرده درويشي اثر استاد فراهاني جديدترين اثر نمايشگاه هم به حساب مي‌آيد.
در عرصه نقاشي پشت شيشه هم غير از آثار مرحوم بيوك احمري و آثار جديدتري از آقايان ذوالقدر و رحيمي، مابقي آثار مربوط به دوران دورتر هستند و بين ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال قدمت دارند.
همانطور كه مي‌بينيد تلاش بر اين بوده تا اين نمايشگاه دوره‌هاي مختلفي را در برگيرد اما با همه اين‌ها معتقدم كه جاي بسياري از آثار و گروهي از هنرمندان گمنام اين عرصه نيز خالي‌است.
ارزيابي‌تان از نمايشگاه چيست؟
همان‌گونه كه انتظار مي‌رفت به لطف خداوند و حمايت و راهنمايي استادان به ويژه اعضاي شوراي هنري نمايشگاه، اين رويداد به شايستگي برگزار شده و استقبال خوبي هم از آن صورت گرفته است. سير تاريخي و روال پژوهشي و ارزش‌هاي هنري آثار به گونه‌اي است كه مرجع و منبع مناسبي براي علاقه‌مندان، كارشناسان، پژوهشگران و حتي مخاطبان عام و هنردوست فراهم آورده است. از اين منظر بي‌راه نيست اگر اين رويداد را بزرگترين و مهم‌ترين نمايشگاه تاريخ نقاشي قهوه‌خانه و نقاشي پشت شيشه بناميم. اميدوارم كه با چاپ و انتشار كتاب نفيس نمايشگاه، يادگار جاويدان و ارزنده‌اي از اين رويداد مهم بر جاي بماند.
كتاب چه زماني آماده مي‌شود؟
امور اوليه و اجرايي مربوط به انتشار كتاب‌ها در حال انجام است. اميدواريم كه كار بدون وقفه پيش رود و مانعي هم به وجود نيايد. با توجه به جنبه علمي و پژوهشي آثار ممكن است آماده شدن مطالب و قسمت‌هاي نوشتاري كتاب اندكي به طول بينجامد. قرار است دو كتاب منتشر شود، يكي كتاب آثار شامل تصاوير و توضيحات آثار به نمايش درآمده و ديگري هم كتابي از مقالات مرتبط با اين ژانر هنري و مطالب ارائه شده در همايش تخصصي آن. اعضاي محترم شوراي هنري نيز تأكيد دارند كه كتاب‌ها در اولين فرصت آماده و منتشر شود.
آيا از برنامه‌هاي جنبي هم خبري هست؟
البته. برگزاري كارگاه‌هاي عملي (ورك‌شاپ)، برنامه نقالي و پرده‌خواني، برگزاري همايش و نشست تخصصي و نمايش فيلم‌هاي مربوط به اين هنر از جمله برنامه‌هاي جنبي اين نمايشگاه است كه بعضي از آن‌ها در حال برگزاري است و بعضي ديگر مانند ورك‌شاپ و نشست علمي در ادامه نمايشگاه و اوايل ارديبهشت ماه برقرار خواهد بود.
با توجه به اهميت نمايشگاه و ضرورت تبليغ و اطلاع‌رساني و جلب توجه مخاطبان و بازديدكنندگان ايراني و حتي هنرشناسان و محققان خارجي آيا مدت نمايشگاه تمديد خواهد شد؟
به‌نظرم نمايشگاه‌هايي كه يك بار يا يك دوره و پس از چند دهه برگزار مي‌شوند، بايد در مدت زماني مناسبي باقي بمانند. به ياد دارم كه برخي از نمايشگاه‌هاي مهم ساليان گذشته مانند شاهكارهاي نگارگري چند ماهي ادامه داشت. از آن‌جا كه اين نمايشگاه آخرين هفته اسفند ۸۸ افتتاح شد و زماني را نيز به دليل نوروز تعطيل بود و با توجه به نظر شوراي هنري و همچنين درخواست‌هاي انجام گرفته، از رياست موزه تقاضا شده تا مدت نمايشگاه تمديد شود. به گمانم منوط به اجازه مجموعه‌داران و صاحبان آثار و البته مختل نشدن برنامه‌ريزي موزه، اين نمايشگاه تمديد خواهد شد.
چرا نمايشگاه بر خلاف اعلام و اخبار قبلي منعكس شده در رسانه‌ها زودتر برگزار نشد تا به مشكلات و تعطيلات بر نخورد؟
از ابتدا قرار بود تا نمايشگاه در محرم سال گذشته برگزار شود. اما از سويي برنامه ديگري در موزه جايگزين شد و از سوي ديگر برگزاري در آن زمان فقط مي‌توانست به جنبه مذهبي و ديني اين هنر بپردازد و در آن صورت بخش ملي و داستان‌هاي حماسي و رزمي شاهنامه و همچنين موضوعات بزمي آن مغفول مي‌ماند. اين بود كه مقرر شد آخرين نمايشگاه موزه هنرهاي معاصر به اين موضوع اختصاص يابد.
اما عليرغم برگزاري اين نمايشگاه در زمان نه‌چندان مناسب، همراهي مجموعه‌داران، راهنمايي شوراي هنري، حسن نظر رييس و معاون اجرايي موزه هنرهاي معاصر تهران، همكاري واحدهاي زير مجموعه موزه و حمايت همه متوليان امر و صاحبنظران و كارشناسان آن را در زمره رويدادهاي مهم عرصه هنر تجسمي جاودان ساخت.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.