هشت نکته در داوری دو سالانه ی هشتم

گفت‌وگوی ماهنامه ایران‌کارتون با من- منتشر شده در شماره بیستم/ آذر ۱۳۸۶

در متن چاپ و منتشر شده سوالات حذف شده و مطالب در قالب یادداشت با اشاره به نکات مهم در انتخاب و داوری تنظیم شده است.

هشت نکته در داوری دو سالانه‌ی هشتم

امیر عبدالحسینی؛ دبیراجرایی دو سالانه

هشتمین دوسالانه بین‌المللی کاریکاتور تهران درحالی برگزار شد که ۸۵ کشور جهان با ارسال ۵۵۷۴ اثر به دبیرخانه دو سالانه کمیتی در خور توجه را برای دو سالانه به وجود آورد. علیرغم کیفیت بالای بسیاری از این آثار، دلایلی از جمله محدودیت فضای نمایشگاهی، بالابردن کیفیت آثار نمایشگاهی، توقع هیأت داوران نسبت به سطح کیفی اثار در قیاس با دو سالانه‌های قبل و در مقایسه با جشنواره‌های معتبر و مطرح این عرصه و مواردی از این دست سبب شد تا از میان آثار رسیده در مجموعه ۶۵۶ اثر به نمایشگاه راه یابد. سهم بیشتر حضور آثار، متعلق به کاریکاتوریست‌های ایرانی است که جمعیت زیادی از آن را جوانان تشکیل می‌دهند؛ جوانانی که طی ده سال اخیر در سطح بین‌المللی حضوری درخشان داشتند. اگر از تاثیر خانه‌ی کاریکاتور ایران در ارتقای سطح کیفی و تربیت نسلی از جوانان خلاق که برخی از آن‌ها امروزه با تلاش سال‌های قبل به کسوت استادی درآمده‌اند بگذریم، با نمایشگاهی روبرو می‌شویم که خلاقیت، سوژه‌یابی،، قدرت طراحی و مهارت‌های تکنیکی هنرمندن ایرانی را به نمایش  می‌گذارد.  با همه‌ی این ها نمی‌توان نسبت به جوانانی که با عشق و شور و علاقه، آثارشان را به دبیرخانه فرستادند و متاسفانه اثرشان امتیاز لازم برای راه‌یابی به نمایشگاه را کسب نکرد، بی‌تفاوت بود. از همین رو بیان چند نکته ضروری به نظر می‌رسد؛

• یکی از وجوه امتیاز دوسالانه‌ی هشتم تعداد کثیر شرکت‌کنندگان است‌. بدیهی است که برگزارکنندگان از این مقوله بسیار خوشحال و خرسندند و از همین رو قدردان هنرمندانی هستیم که با ارسال آثارشان بر غنای این دو سالانه افزودند. در جلسه‌ی انتخاب آثار چهار داور ایرانی کنار هم قرار گرفتند تا آثار برتر را برای راه‌یابی به نمایشگاه انتخاب کنند و پس از مرحله انتخاب، ۶۵۶ اثر توانستند به نمایشگاه راه پیدا کنند.
• در گذشته رسم بر این بود که تا قبل از داوری، هیأت انتخاب به صورت مجزا آثار را برای نمایشگاه انتخاب می‌کرد و پس از آن گروه داوران به انتخاب نفرات برتر می پرداختند. عدم همسویی نگاه هیأت انتخاب با هیأت داوران، اعتراض همیشگی داوران به اینکه هیأت انتخاب گزینش مناسبی نداشته است، تأکید برخی از داوران بر بازبینی آثار رد شده توسط هیأت انتخاب، اعتراض  هیأت انتخاب به دخالت داوران در امر انتخاب و موارد متعدد دیگری از این دست، از جمله عواملی است که باعث شد برگزارکنندگان هر رویداد فرهنگی و نمایشگاه و جشنواره‌ی هنری، دست به یکسان‌سازی هیأت انتخاب و داوری بزنند تا داوران طی چند مرحله آثار متناسب با نمایشگاه را انتخاب کنند و در قضاوت و داوری نهایی آثار برتر معرفی شوند. نکته‌ی دیگر این‌که در دو سالانه‌های قبل، هی‌ت انتخاب نیز آثارشان را برای نمایشگاه ارسال می‌کردند و از آن‌جا که این هیأت، داوری را عهده دار نبودند. آثارشان در جلسه‌ی داوری مورد تایید قرار می‌گرفت و بعضاً برنده جایز نیز می‌شد. به همین خاطر، این شائبه پیش می‌آمد که هیأت داورن از هیأت انتخاب تقدیر می‌کرده است. اما یکسان شدن هیأت انتخاب و داوری در دو سالانه‌ی هشتم، باعث از میان رفتن چنین شائبه‌ای شده است.
• چهار داور ایرانی متشکل از استادان کامبیز درمبخش، جواد علیزاده، توکا نیستانی و بهرام عظیمی به عنوان هیأت انتخاب نیز آثار رسیده را ارزیابی و برای نمایشگاه انتخاب کردند. سه داور خارجی در کنار این چهار کاریکاتوریست ایرانی قرار می‌گیرند و این ترکیب هفت‌نفره‌ی داوری نفرات برتر را معرفی می‌کنند. نیم نگاهی به سابقه‌ی هنری و حضوری طولانی و موثر این داوران در عرصه‌ی کاریکاتور، این اطمینان را حاصل می‌کند که انتخاب و داوری‌ها با بیشترین دقت علمی صورت گرفته باشد.

• دوست خوبم بهرام عظیمی یکی از کاریکاتوریست‌های مطرح ایران است که طی این سالیان به واسطه ی هنرش اسم و رسمی به هم زده، ضمن آنکه ایشان در این دوره‌ی دو سالانه از اعضای هیأات داوری است. او امروز در بسیاری از جشنواره‌های تخصصصی کاریکاتور حضور دارد و آثارش را ارئه می‌کند و جوایزی را هم از آن خود کرده است. جالب است بدانید که این هنرمند ارجمند در اولین و دومین دو سالانه‌ی کاریکاتور تهران آثاری را ارسال کرده بود و هیچ کدام از کارهایش نتواسته بود مد نظر هیأت انتخاب قرار گرفته و به نمایشگاه راه یابد. احتمالا نباید احتیاجی به توضیح دادن درباره‌ی این مثال وجود داشته باشد.
• همانگونه که پذیرفته شدن یک اثر در نمایشگاه به این معنی نیست که آن اثر حتما منحصر به فرد است، برخی از آثار رد شده را نیز نمی‌توان فاقد ارزش تصویری دانست. اما داوران با توجه به انتخاب سوژه، بیان موضوعی، ارتباط‌گیری سریع موضوع با مخاطب، مهارت اجرا و استفاده از تکنیک اجرایی مناسب در بیان ذهنیت، نزدیکی طرح اجرا شده با زبان و تعاریف کاریکاتور، ترکیب‌بندی تصویری بر اساس زبان تجسمی و زیبایی بصری اثر، ۶۵۶ اثر را شایسته‌ی حضور در نمایشگاه دانستند. علاوه بر کلیه‌ی معیارهای فوق، طبیعی است که سلیقه‌ی تصویری داوران نیز در کنار دانش و آگهی آنها قرار گرفته و در تعیین و ارزش‌گذار ی کار موثر است. اما باید بپذیریم که داوران، همه خبره و کارشناس هستند و صد البته که رأی و نظرشان در خور احترام است.
• در جلسه‌ی انتخاب آثار کارهایی که می‌توانست ۳ یا ۴ رأی را به خود اختصاص دهد، مجوز ورود به نمایشگاه را می‌گرفت و آثاری که ۲ رأی را کسب می‌کرد، برای بازبینی مجدد به کنار گذاشته  می‌شد. پس از اتمام جلسه‌ی انتخاب، ارزشمندی، اثر بخشی، کمیت و کیفیت آثار منتخب برای نمایشگاه به قدری بود که برگزارکنندگان را مجاب می‌کرد به همان کارهای راه‌یافته به نمایشگاه بسنده کنند. آثار راه یافته‌ی هنرمندان ایرانی به نمایشگاه به خصوص در دو بخش چهره و کمیک‌استریپ نیز به این نظر برگزارکنندگان صحه گذاشته و این نوید را می‌دهد که اگر کاریکاتور ایران به همین روال رشد کند طی سالیان آینده بی‌رقیب خواهد ماند.
• اما نکته‌ای که داوران محترم آثار هنری باید به آن توجه ویژه کنند‌، این است که انتخاب و داوری آنها همواره باعث الگو‌سازی در اثار هنری می‌شود. بارها دیده شده است که جوان‌ترها از سبک و سیاق کارهایی که در یک جشنواره‌ی هنری انتخاب و برگزیده شده است پیروی کرده و با نگاه به آنها به خلق اثر پرداخته‌اند.

 در هر حال داوران باید بپذیرند انتخاب و قضاوت آنها به نوعی خط‌مشی آموزشی هنر کشور را تعیین می‌کند و در ارتقای سیستم اموزشی عرصه‌ی هنر بسیار تعیین‌کننده است. از همین منظر کارشناسان هنر، هنر آموزان، دانشجویان هنر و استادان رشته‌های هنری همه چشم به قضاوت داوران دارند و این نکته اهمیت و حساسیت داوری را دو چندان کرده و مسئولیت هیأت محترم داوران را سنگین‌تر می‌کند.

• نکته‌ی آخر این که پذیرفته‌شدگان و نشدگان هر رویداد و جشنواره فرهنگی و هنری نباید به گرفتن جایزه و تقدیر و یا عدم حضور کارشان در نمایشگاه بسنده کنند.

گرچه همه‌ی  اینها مهم و درخور توجه‌اند. اما متر و معیار دقیقی برای سنجش اثر هنری قلمداد نمی‌شوند؛ جستجو، تلاش، خلاقیت، پشتکار و مشق فراوان است که باعث می‌شود هنرمند دوام و قوام یابد و اثرش طی سالیان به پختگی و ارزش لازم برسد.