این مطلب را به عنوان یادداشت دبیر برای کتاب چهارمین سوگواره پوسترهای عاشورایی نوشتم.

تجلی هنر امروز در بیان حماسه‌ای معنوی

پس از آن رخداد بزرگ تاریخ که با خون رقم خورد، جان‌های شیفته معنویت و آزادگی، در همه ایام و هر کدام به زبان و شیوه‌­ای، راوی حماسه­‌ی بزرگ سالار شهیدان شدند. شرح این ماجرا هر زمان شکلی یافت تا به روزگاران ما رسید و هنرمندان این دوران نیز با نگاه و ابزاری نو، روایتگر حادثه­‌ی کربلا شدند. در این میان، هنر تصویر و تصویرگری نیز سهم خود را برای بیان نبرد خون و شمشیر ادا کرد و همچنان نیز با شکل و شمایلی نو به نو، از این حماسه سخن می‌گوید. بدین طریق که بیرق­ها، پرچم­ها و عناصر تصویری عاشورایی در قالب تصویرسازی برای پوستر و انواع طراحی‌های دیگر در­ آمد. اما در اصل اصیل اتفاق، تغییری رخ نداد که نمی‌بایست هم رخ می‌داد؛ چرا که همه عاشقان و شیفتگان دین و شهادت در تمام اعصار، خواستند راوی آنچه باشند که بر سالار شهیدان و یارانش گذشت. از همین روی، هنری معنوی که ریشه در آموزه‌های روشنگرانه‌ی دین اسلام داشت، پا به پای تاریخ پیش آمد و تنها شکل و قالب خود را تغییر داد. این گونه بود که در زمان ما پوستر توانست قالبی گویا و توانا برای بیان حماسه‌­ی ارجمند عاشورا باشد. با این منظر، برپایی چهارمین سوگواره­‌ی پوسترهای عاشورایی، فراتر از یک رویداد فرهنگی هنری، به مثابه ارج نهادن به ارزش­‌های والایی است که ذهن و نگاه هنرمندان به تصویر کشیده است. از همین روی، چنین سوگواره‌ای که بر هنر معنوی و بر پاسداشت حرمت شهیدان کربلا تکیه دارد، بی‌تردید با خود اهمیت و حرمتی را رقم می­زند که شاید در برنامه‌های دیگر فرهنگی به این پررنگی نباشد.

از سوی دیگر، نباید از یاد برد که پوستر در جهان امروز به عنوان یک ابزار ارتباطی نوین، نقشی ارزنده و کم نظیر در ارتباط و اطلاع‌رسانی گسترده به مخاطبان دارد. به همین خاطر، ابزار و بستری مناسب برای ارائه مفاهیم و معانی عمیق عاشورایی به بهترین شکل و شیوه‌­ی ممکن است. زیرا که از سویی مخاطبان فراوانی به تماشای پوستر می‌نشینند و از دیگر سو، شیفتگان و محبان سالار و سید شهیدان بسیارند و این هم‌پوشانی، به معنای اثرگذاری عمیق مفاهیم عاشورایی از طریق این هنر خواهد بود.

با این همه، اگر چه بیننده و مخاطب پوستر در کمترین زمان ممکن به تماشای اثری هنری در ساحت عاشورا می­پردازد، اما این واقعیتی انکارناپذیر است که المان‌ها و موتیف‌های بصری مرتبط با حماسه­‌ی عاشورا چندان فراوان نیستند. همین وضعیت، دست پوسترسازان را برای کار در این عرصه می­‌بندد و کار آنان را دشوار می­‌کند. از همین روی، تنها هنرمندانی که اعتقاد و خلوص خود را با خلاقیت بیا‌‌میزند، می­‌توانند از کلیشه­‌های رایج و تکراری این عرصه فراتر بروند و دست به نوآوری بزنند. حال چهارمین سوگواره­‌ی پوسترهای عاشورایی به عنوان محملی برای رقابتی فشرده، این امکان و فرصت را برای طراحان پوستر فراهم می­‌کند که همه‌ی خلوص نیت و ابتکار و توانمندی خود را در طبق اخلاص بگذارند و در قالب پوستری عاشورایی به صحنه­‌ی رقابت بیاورند.

در این میان، هنرجویان و فارغ‌التحصیلان رشته­‌ی گرافیک نیز به عنوان کسانی که پیش از بازار کار، حضور در رویدادها و مسابقات را تجربه می­کنند، مجالی مغتنم می­یابند تا ارادت خود به امام سوم شیعیان را با تکنیک و خلاقیت خود بیامیزند و به میدان سوگواره بیایند. از این منظر نیز سوگواره­ی پوستر­های عاشورایی، به عنوان ساحتی برای تجلی احساسات هنرمندان جوان، محل تأمل و توجه است؛ چرا که همه آنان را برای حضوری جدی و حرفه­ای در این عرصه آماده می­سازد و هم با مأنوس کردن ذهن و اندیشه­‌ی آنان با قیام حسینی، راه آنها را به مسیر معنویت و ارزش‌های والای دینی سوق می­دهد.

این اتفاق وقتی معنای بیشتری می­یابد که بدانیم داوران فرهیخته و پیشکسوت این رویداد، بیشترین توجه و دقت را مبذول داشته­اند که تنها بهترین آثار به سوگواره راه بیابد؛ آثاری که برازنده­ی نام بلند امام حسین(ع) و یاران شهیدش باشد. به همین دلیل، نوع و چگونگی بیان مفاهیم عاشورایی در تصاویر، بسیار مورد توجه بوده است. استفاده از شیوه­های تصویر سازی یا تایپوگرافی نوین به همراه رعایت قواعد زیبایی‌شناختی از منظر آکادمیک نیز از نکات مهم دیگری بوده است که داوران مد نظر قرار داده­اند تا گزیده‌­ترین کار­ها به چهارمین سوگواره­‌ی پوسترهای عاشورایی راه بیابد. این فرآیند اگر چه به معنای تنگ‌تر کردن حلقه­ی رقابت و دشوارتر شدن حضور در آن است، اما در نهایت آنچه بر جای می­‌گذارد، انتخاب قدرتمندترین آثاری است که توانسته‌­اند عاشقانه و هنرمندانه، راوی آن حماسه­‌ی بزرگ باشند.

در آغاز نوشتار از خون مقدسی سخن گفته شد که بر زمین کربلا ریخته شد تا باغ دینداری و آزادگی و معنویت و هنرمندی برای همیشه سبز بماند. اکنون که چهارمین سوگواره­‌ی پوسترهای عاشورایی به انجام و سرانجام رسیده است، جای آن است که از حمایت های مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری، خانه هنرمندان ایران، دفتر هنر­های تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، کانون انفورماتیک، مؤسسه رهنما و دوهفته‌­نامه تندیس قدردانی شود. همچنین باید به نیکی و بزرگی یاد کرد از هنرمندان ارجمند علی وزیریان، سید حمید شریفی، احمد آقاقلیزاده، محمد خزایی و همه مشتاقان و دلسوختگانی که سه دوره از این سوگواره را به شکلی ماندگار و اثرگذار، برگزار کردند و به نقطه‌­ی انتها رساندند. امید آن که سالار شهیدان و همه­‌ی شهدای دین مبین اسلام، شفیع و دستگیر ما در روز جزا باشند و در همین جهان خاکی، یاد و حرکت مقدس­شان، چراغ راه را برای برگزارکنندگان دوره­‌های آتی این سوگواره روشن نگاه دارد.

امیر عبدالحسینی

دبیر سوگواره پوسترهای عاشورا