این مطلب را به عنوان دبیر نمایشگاه استادان بزرگ نستعلیق جهت انتشار در روزنامه جام‌جم در تاریخ ۷ مرداد ۸۷ نوشتم.

وقتی از خوشنویسی حرف می­‌زنیم

بله، حق با شماست. زمانه عوض شده است. این آسمان دودزده و ابرهای تیره هیچ نسبتی با آسمان آبی و ابرهای خیال­انگیز مینیاتورها ندارند. این معماری بدقواره و کج سلیقه، آن بناهای درخشان با خطوط نرم و چشم نواز را به یاد نمی­آورند.

دیگر از تابش مهربان نور آفتاب از پشت شیشه­های رنگارنگ ارسی­ها خبری نیست. در یک کلام، ساحت زندگی ما بدجوری تغییر کرده است، همان ساحتی که تمامش نظم و زیبایی و سکوت بود و هنرمند خوشنویس، در آن ساحت با ایمانی تردید ناپذیر به خلق آثارش می­پرداخت. اما آیا به سر رسیدن دوره آن فضا و ساحت باید به معنای فراموشی آن باشد؟ مگر در غرب که نوای ناقوس کلیساها در میان انبوه آسمان خراش­ها گم شده است، دیگر موسیقی­ها کلیسایی اجرا نمی­شود؟ و مگر این همه بازسازی و اجراهای چند باره از آثار سمفونیک و ارکسترال قدیمی صورت نمی­‌گیرد؟

حالا هم که در اینجا و البته همه جای دنیا تایپوگرافی و کالیگرافی به مدد فناوری، تکثیر و انتشار خلق­الساعه هر سفارشی را در دستور کار خود گذاشته­اند و هنرمند سنتی را به حاشیه رانده­اند، چه رسالتی بر دوش ماست؟ آیا می­توانیم به یکدست­سازی و سرعت فناوری دل خوش کنیم و گذشته را به فراموشی مطلق بسپاریم؟ بله، این کارشدنی است؛ اما نتیجه‌اش می­شود همان به نمایش درآمدن سرمایه­های معنوی کشور در سرزمین‌­های بیگانه و افتخار آنها به میراثی که متعلق به ماست؛ میراثی گرانبها و ارجمند که همه اندیشه، رفتار و باور ایرانیان در آن به بهترین شکل متجلی و متبلور شده است. بله، می­توانیم گذشته و سنت را فراموش کنیم و بعد به چشم خود ببینیم که مردمانی از سرزمین­‌هایی دیگر ادعای تصاحب و از آن خود کردن اندیشمندان و آثار ما را دارند.

اصلا به نیت مقاومت در برابر همین تفکر بود که نمایشگاه استادان بزرگ نستعلیق شکل گرفت تا ابتدا به خیل آنها که سنت ما را نادیده و کم ارزش می‌­انگارند یادآوری کند که در عرصه هنر خوشنویسی و به­ خصوص خط نستعلیق – که گل سرسبد خطوط اسلامی است – گذشته‌­ای این چنین درخشنده و پربار داشته‌­ایم؛ اما این یادآوری نمی‌توانست یا نباید تنها وظیفه نمایشگاه باشد. حالا باید گفته می­‌شد که جنبه هنری خوشنویسی همچنان زنده و بالنده است و به راهش ادامه می­‌دهد، حتی اگر دیگر چون گذشته کاربرد نداشته باشد.

به همین علت بود که میزگردهایی بر متن نمایشگاه – و نه در حاشیه آن – شکل گرفت تا بزرگان و پژوهشگران هنر خطاطی از زوایا و مناظر گوناگون به این موضوع بپردازند که همین امروز، خوشنویسی کجای زندگی ما جای می­‌گیرد و چه رسالتی به عهده دارد.

از  سویی در نمایش آثار قدمای عرصه نستعلیق و شکسته نستعلیق به جز یادآوری برای آنها که چشم بر سنت­های نجیب ایرانی و اسلامی بسته­اند چند سودمندی دیگر نیز نهفته بود. یکی این که با چنین کاری از عاشقان و سینه چاکان پر شور این هنر که عمری را در مسیر دشوار آن قدم و قلم زده بوده­اند، قدردانی و تجلیل می­شد. این سپاسگزاری از آن روی اهمیت و اولویت داشت که در دل خود به معنای حرمت نهادن به این سنت دیرینه بود و این نکته را یادآور می­شد که هنرمند، فراسوی زمان و مکان حرکت می­کند و کارش اگر اصیل و ماندگار باشد در گفتمانی دوباره بازخوانی و نقادی می­شود. سودمندی دیگر این بود که نمایش آثار بی­نظیر و منحصر به فرد از قدمای هنر خوشنویسی تنها به همت مجموعه­‌داران بخش خصوصی امکان پذیر شده بود، پس به این ترتیب از آنها هم قدردانی می­شد که در کنار متولیان هنر، بی هیچ مزد و منتی، گنجینه‌­های هنر خوشنویسی ایران را با خون دل جمع آوردند و از گزند باد و باران و نگاه­‌های طمع آلوده بیگانگان محفوظ داشته‌­اند.

شاید تا کنون ارج و اهمیت کار آنها چندان نمایان نبود تا این که بخشی از مجموعه‌هایشان در نمایشگاه استادان بزرگ نستعلیق برای بار نخست به نمایش درآمد و خیلی­ه‌ا پی بردند که قله­های هنر خوشنویسی چنین آثاری هم داشته­‌اند و اگر این آثار تا امروز ماندگار شده از همت بلند همین مجموعه­‌داران بوده است.

اما به اشاره، از تغییر ساعت زندگی گفتیم و این که چگونه فناوری و مدرنیته، شیوه تفکر و زیست ما را دستخوش دگرگونی کرده است. ولی به این موضوع اشاره نکردیم که همه ما همچنان نیازمند آرامش و فضای متعالی از دست رفته‌­ایم. حالا آنها که به تماشای آثار قدما و معاصر آن خوشنویسی ایران در عرصه نستعلیق و شکسته نستعلیق می­‌آیند، این فرصت مغتنم را دارند که دست کم دمی در سایه‌سار این آثار بی‌بدیل بیارامند و گرمای تحمل ناپذیر هوا و ترافیک کلافه کننده و آلودگی­‌های غم‌­انگیز صوتی و تصویری را فراموش کنند.

امیر عبدالحسینی

پژوهشگر و مدرس هنر

دبیر نمایششگاه استادان بزرگ نستعلیق