گرافیک، پله‌های نردبان انیمیشن
پرونده انیمیشن- در روزگار جوانی مدتی به عنوان عکاس، خبرنگار و گزارشگرکار می‌کردم و با رسانه‌های مختلف آن زمان از جمله مجله گرافیک همکاری داشتم. این گفت‌وگوی سال‌های دور من (۱۳۷۳) با مهین جواهریان (طراح گرافیک و انیماتور) در شماره ۱۲ و ۱۳ مجله گرافیک منتشر شده است. البته متن اصلی گفت‌وگو کامل‌تر و مفصل‌تر بوده که به سلیقه تحریریه، کوتاه و تنظیم مجدد شده است.
گفتگو با مهین جواهریان
گرافیک، پله‌های نردبان انیمیشن
کمی راجه به تاریخ انیمیشن صحبت کنید و انیمیشن را تعرف کنید. بطور کلی آیا تعریف خاصی برای انیمیشن داریم؟
بیراهه نرفته‌ایم اگر بگوییم انیمیشن هفت هنر را در بر دارد. نقاشی،مجسمه سازی، معماری، موسیقی، ادبیات، رقص و سینما، ترکیبات مختلف این پدیده هستند و با اهمیت و نفوذ گسترده آن در توده مردم، بجاست که توجهی به تاریخچه آن داشته باشیم. انیمیشن در آغاز قرن حاضر توسط «امیل کول» فرانسوی ابداع گشت و طی نیم قرن شکل کنونی خود را یافت که روند آن درحوصله این مقال نیست. اما درخصوص تاریخچه پیدایش و رشد آن در ایران از همت و پشتکار کسانی چون اسفندیار احمدیه، جعفر تجارتچی، پرویز اصانلو پطرس پالیان و اسداله کفائی باید یاد کرد که اولین تجربه‌های انیمیشن بدست آنان و در دهه چهل شکل گرفت که ابتدا فیلم دو ثانیه‌ای «ملا نصرالدین» توسط اسفندیار احمدیه تجربه شد و سپس اولین کار این گروه فیلم دو دقیقه‌ای «قمر مصنوعی» شکل گرفت. کمی بعد «نصرت‌الله کریمی» به این گروه پیوست و با انرژی فراوان به تولید فیلم‌های انیمیشن پرداخت. در مورد بخش دوم سئوال، خلاصه‌ترین تعریفی که از انیمیشن می‌توانم بگویم معادل فارسی آن یعنی «متحرک سازی» و به عبارت دیگر به حرکت درآوردن تصاویر، اشیاء و اجسام است.
ولی بهتر است به خصوصیات انیمیشن اشاره‌ای داشته باشیم. منظور خصوصیاتی است که آن را از سینمای زنده متمایز می‌سازد. مثلا انیمیشن به جهت امکانات تکنیکی فراوانی که دارد می‌تواند در عرصه پهناوری از خیال آزادی عمل یابد. آنقدر آزاد که در سینمای زنده مشکل بتوان به آن حد دست یافت یا متحمل هزینه‌های هنگفت شد. برای مثال فیلم «راز کیهان» اسپیلبرگ نمونه خوبی از این دست است.
همینطور با انیمیشن میتوان به تهیه و ساخت صحنه‌هایی ازطبیعت پرداخت که به هیچ وجه امکان تصویر برداری از آنها وجود ندارد. برای مثال حرکت شیره گیاه در آوندها یا گردش خون و گلبولها در رگها، و یا زندگی زنبور عسل و مورچه و جانوارانی که در زیر زمین زندگی می‌کنند، و نمونه‌های فراوانی را شاهد بوده‌ایم.
جالب‌ترین ویژگی انیمیشن در این است که میتوان حالاتی با پرسوناژ داد که در واقعیت امکان پذیر نیست. مثلاً می توان پرسوناژ را گره زد، کش داد، گلوله کرد و … و در کل پرسوناژ انیمیشن زوال‌ناپذیر است و در مقابل انفجار، ضربه و غیره آسیب نمی‌بیند، و این بارزترین خصوصیت انیمیشن است.
نقش و جایگاه انیمیشن در ساختار تلویزیونی و یا کارهای سینمائی و یا حتی کارهای تبلیغاتی چیست؟
از آن جا که انیمیشن می‌تواند نفوذ و تاثیری گسترده بر عموم مردم داشته باشد، طبعا جایگاه ویژه‌ای را در رسانه‌های تصویری داراست. تلویزیون، سینما و اشکال مختلف تبلیغات و مخصوص عرصه آموزش، مناسب‌ترین زمینه برای انیمیشن است.
ارتباط انیمیشن گرافیک با سایر هنرها چیست؟ به عبارت دیگر آیا این تأثیری بر آموزش در رشتههای مختلف هنری دارد یا خیر؟
ابتدا باید از انیمیشن گرافیک دریافت واحدی داشت که به نظر من این‌گونه تقسیم‌بندی‌ها کمکی به ما نمی‌کند. مع‌هذا ترکیب انیمیشن گرافیک در حقیقت وجه غالب بیان گرافیک را دریک اثر انیمیشن باز می‌گوید و قطعا دیدن اثری از این نوع می‌تواند آموزش‌هایی را در برداشته باشد. اما بیشتر اعتقاد دارم که برای رسیدن به انیمیشن گرافیک ابتدا باید در رشتههای مختلف هنری آموزش دید!
انیمیشن چگونه می‌تواند در سینمای حرفه‌ای کاربرد داشته باشد؟ در حال حاضر این رشته در سینمای حرفه‌ای در چه سطحی قرار دارد؟
انیمیشن چه به صورت مستقل و چه در ترکیب با فیلم زنده به ویژه در آمریکا و از سال‌های ۱۹۴۰ به بعد همواره مطرح بوده و بعدها ظهور کامپیوتر تأثیر قطعی‌تری به ویژه در فیلم‌های تخیلی می‌گذارد که خود مبحثی است بسیار گسترده. اما اگر منظورتان کاربرد انیمیشن در سینمای حرفه‌ای ایران است، باید گفت که به قدری کمرنگ بوده که چیزی را به عنوان نمونه حتی نمی‌توان برشمرد. تنها وجه قابل اعتنا، عنوان‌بندی فیلم در سینمای حرفه‌ای است که کم و بیش از انیمیشن سود جسته است و آن هم غالباً در اشکال نازل و کم کار است.
چه وسایل و دستگاه‌هایی برای کار نقاشی متحرک مورد نیاز است؟
امروزه نقاشی متحرک به روش‌های متنوعی دست یافته است که لزوماً ابزار و وسایل و امکانات متعدی را نیز مورد تجربه قرارداده است، ولی آن چه که در همه موارد مشترک است، صرف نظر از فکر و توان سازنده اثر، ساده‌ترین ابزار؛ قلم و کاغذ و رنگ و تلق را میتوان برشمرد و در ادامه، دوربین مناسب و استند Stand کامل، و مهم‌تر ازهمه وسایل و امکانات بازبینی سریع تست‌ها است.
درکار انیمیشن آیا میتوان به طور قطعی یک روش ثابت بکار برد؟
انیمیشن صرف نظر از کاربرد ویژه‌اش، با تکنیک‌های بیشمار متنوعی ساخته و عرضه می‌شود که قطعا هیچگاه خالق یک کار انیمیشن تلاش برای محبوس‌کردن خود در یکی از روش‌های ثابت نمی‌کند، مع‌هذا روشها یا تکنیک‌های معینی را میتوان نام برد که عمده‌ترین آنها انیمیشن روی تلقCel animation است که از متداول‌ترین روشها است، آثار بسیار پر ارزشی از این نوع کار را در سینمای انیمیشن میتوان یافت، مانند آثار والت دیزنی.
تکنیک‌های دیگری را میتوان برشمرد از جمله: انیمیشن روی کاغذ، کات اوت انیمیشن Cut out ، نقاشی روی لیدر فیلم Paint on film ، روتوسکوپی Rotoscopy ، داینامیشن Dinsmition ، یا تلفیق نقاشی متحرک و فیلم زنده و انیمیشن کامپیوتری Computer animation.
تاثیر گرافیک درساخت انیمیشن چیست؟
اگر منظورتان را درست دریافته باشم باید بگویم که گرافیک مانند پله‌های نردبانی است که می‌تواند انتهای آن به انیمیشن ختم شود. یعنی تا گرافیک درست و محکمی وجود نداشته باشد، هرگز فیلم انیمیشن موفقی نخواهیم داشت و معتقدم در غالب تکنیک‌های ساخت انیمیشن، دارا بودن دانش گرافیک، شرط لازم دستیابی به انیمیشن است.
چه توصیه‌ای به دانشجویان هنر مخصوص رشته انیمیشن دارید؟
دانشجویان هنر به ویژه انیمیشن خود به خوبی می‌دانند که پا به دنیای سخت و ریاضت گونه‌ای گذاشته‌اند و مهم‌ترین عامل برای پیشرفت، تلاش و کار بیش از حد در زمینه طراحی مخصوص و سپس تربیت دید و شناخت گرافیک است. چرا که تکنیک فیلم‌سازی انیمیشن را ظرف شش ماه بخوبی میتوان آموخت، ولی باید دید چه رمز و رازی در کار بزرگان انیمیشن به عنوان مثال خانم کارولین لیف وجود دارد که کار او را جاودانه ساخته ساخته است.
شما کانال تلگرام هم دارین؟
دودف