این یادداشت را به عنوان دبیر آرت اکسپوی تهران در سال ۸۷ برای انتشار در روزنامه جام جم نوشتم.

هنر معاصر ایران را در اکسپوی تهران ببینید

هنوز هم هنر نزد ایرانیان است، اما دیگر نمی­‌توان گفت: «هنر نزد ایرانیان است و بس». چرا که هنرمندان همه کشورهای دنیا- حتی آن‌ها که پیشینه فرهنگی چندان پر قدرتی ندارند به فراست دریافته‌اند که یکی از مهم‌­ترین راه­‌های انتقال پیام انسانی جامعه خود، بهره‌مندی از ابزارهای تأثیرگذار هنری است. البته، هم‌چنان هنرمندان ایرانی در نمایشگاه‌ها، جشنواره­‌ها و حراجی‌های آثار هنری که در خارج از مرزها برگزار می­‌شود. حضوری درخشان و قابل توجه دارند. خبرهایی هم که از فروش آثار هنرمندان ایران در حراجی­‌های فراوان آن سوی مرزها به گوش می­‌رسد، بیان‌گر آن است که هنر و هنرمند ایرانی به جایگاه ارزنده‌­ای دست یافته است. درخشش هنرمندان ایرانی در رقابت­‌های بین‌المللی و توجه کشورهای دیگر به هنر ایران باعث مسرت و شادمانی است، اما این تنها یک روی سکه است. در روی دیگر سکه هنرمندان فراوان دیگری قرار دارند که به دلایل متفاوت، نمی­‌توانند از مرزها بگذرند و ماحصل روح اندیشه خود را به نمایش بگذارند. این هنرمندان علاوه بر آنکه گستره‌­ای از مخاطبان دیگر کشورها را از دست می­‌دهند نمی­‌توانند به فروش آثار هنری خود بپردازند و عملا از گردونه­ اقتصادی هنر خارج می­‌شوند. از سوی دیگر هم این رقابت فشرده که تنها بخش مشخص و از پیش تعیین‌شده‌­ای از هنرمندان ایرانی فرصت حضور در آن را می­‌یابند ممکن است نوعی الگو و نمونه‌سازی اشتباه را با خود به همراه آورد که سایر هنرمندان نیز به اندیشه فروش آثار و خوشامد متقاضیان و خریداران آثار هنری مانند هنرمندان ایرانی موفق در حراجی‌­ها به خلق اثر بپردازند. بدین گونه ممکن است که برخی هنرمندان به تعبیری به سوی «سری دوزی» و خلق انبوه و یکسان اثر روی آورند. آثاری که اگرچه دیگر شناسنامه و ردپای خاص هنرمند در آن دیده نمی­‌شود. اما به مذاق مجموعه­‌داران و خریداران خوش می­‌آید. البته مبالغ قابل توجهی که در حراجی­‌های خارج از کشور برای خرید و فروش آثار هنری مبادله می­شوند، مایه مباهات هنرمندان ایرانی و سودمندی اقتصادی برای فروشندگان آثار آنان است، اما همان‌گونه که اشاره شد، تنها عده‌­ای از هنرمندان، در چنین حراجی‌هایی منتفع می­‌شوند و مابقی تنها نظاره­‌گران خاموش این رویدادها هستند. البته هستند هنرمندانی که آثارشان در چنین نمایشگاه‌­هایی با مبالغ قابل توجهی به فروش می­‌رسد ولی چون آثار را سال­‌های دور به مجموعه‌داران یا افراد دیگری با قیمتی معمولی فروخته‌اند نفع مالی نمی­‌برند و تنها به خبر بالا رفتن قیمت اثرشان دل خوش می­‌دارند. علاوه بر همه این‌ها، گاهی اوقات قیمت­‌هایی که در این حراجی‌ها برای بعضی از آثار هنری تعیین می­‌شود، غیرواقعی است و از آنجا که ارزش حقیقی اثر را نشان نمی‌­دهد یا به شکل نمادین خرید و فروش می­‌شود و یا در حد یک خبر رسانه‌ای باقی می­‌ماند.

همه این‌ها که گفته شد گذشته از جنبه­‌های مثبت و پیامدهای سودمندی که برای هنر ایران به ارمغان می‌­آورد، آسیب‌هایی را نیز به بدنه اقتصاد هنر در داخل کشور وارد می‌سازد. رواج نوعی نگاه غیر منطقی، قیمت­‌گذاری غیر واقعی بعضی از نگارخانه­‌داران و هنرمندان بر آثار هنری، از دست دادن بخشی از علاقه­‌مندان خرید آثار هنری و توجه نکردن بخش دولتی به خرید آثار هنری می­توان از جمله عواملی دانست که ما حصل قیمت­‌گذاری غیر کارشناسانه روی آثار هنری است. پاسخ به این دغدغه­‌ها و دلواپسی‌ها نیازمند راهکارهای گوناگونی بوده و  هست. شاید یکی از این راهکارها در برپایی نمایشگاه بزرگ فروش آثار هنری تهران (آرت اکسپو) دیده شده است. رونق اقتصاد هنر، اشاعه فرهنگ خرید و فروش آثار هنری در جامعه، توجه­ دادن بخش‌های خصوصی و دولتی به ارزش افزوده آثار هنری، ترغیب نهادها و ارگان­ها به استفاده از آثار هنری برای زیباسازی فضاهای اداری، کاری و اجتماعی و بسترسازی مناسب در عرصه اقتصاد و فرهنگ و هنر از جمله اهدافی است که در اکسپوی تهران مد نظر قرار گرفته است.

در این رویداد هنری-اقتصادی که پس از گذشت پنج سال دوره دیگری را تجربه می‌کند، تلاش بر آن است که با تقویت نکات مثبت دوره گذشته، نکات مغفول و مهم دیگری مورد توجه قرار گیرد. در نمایشگاه بزرگ آثار هنری تهران حضور نگارخانه­‌ها به شکل یکسان مدنظر قرار گرفته تا همه نگارخانه‌داران، با انگیزه و شوقی مثبت، این نمایشگاه را متعلق به خود بدانند و با معرفی هنرمندان و آثار هنری متنوع و قابل توجه بر رونق اکسپوی تهران بیفزایند. علاوه بر آن برای حضور هنرمندان پیشکسوت به شکل مستقل نیز تدابیری اندیشیده شده تا آنها که الزاما از سوی نگارخانه‌ای به نمایشگاه نمی­‌آیند، جایگاهی برای حضور داشته باشند. در دوره گذشته اکسپو برای تقویت هنرمندان و مجموعه‌داران ایرانی و افزایش حضور پر رنگ آنها در رویدادهای خرید و فروش آثار هنری داخل کشور، بحث بودجه نیم درصدی عمرانی بخش دولتی مصوب شده بود که به آنها اجازه می‌داد به شکل اختیاری نسبت به خرید آثار هنری اقدام کنند. اگر این مصوبه به شکل منسجم و با ضوابط مشخص ادامه می­‌یافت شاید تا به حال اقتصاد هنر تجسمی به صورت کارشناسانه، علمی و عملی متحول شده و به جایگاه شایسته‌ای دست می‌یافت. در اکسپوی سال جاری برنامه­‌ها و راهکارهایی اندیشیده شده تا بخش دولتی و خصوصی با حضور مناسب، گنجینه هنری خود را تقویت کنند.

امير عبدالحسينى
دبیر آرت اکسپوی تهران