این مطلب برای مقدمه کتاب “دعای صباح” به خط “ام سلمه قاجار” نوشتم.

اللَّهُمَّ يَا مَنْ دَلَعَ لِسَانَ الصَّبَاحِ بِنُطْقِ تَبَلُّجِهِ

دعاها، نوراني‌ترين محل اتصال انسان با آفريدگار هستند؛ خاصه آنكه گوينده‌ي آنها يكي‌ از خاص‌ترين اولياءالله، اميرمومنان(ع) باشد كه به شيواترين سخن با خداي خود راز و نياز مي‌كند. اين، حكايتِ دعاي صباح است كه جمال و كمال را به هم آميخته تا حلاوت و طراوت را به جانِ هر خواننده و شنونده‌ي خداجويي هديه كند. حال آن‌گاه كه اين دعاي شريف، به خطي خوش نوشته شود، بي‌ترديد يكي از زيباترين جلوه‌هاي هنر قدسي خواهد بود و مصداقِ آشكارِ شكر اندر شكر؛ چراكه از اساس، هنر قدسي از همنشيني كتابت و خوشنويسي با ادعيه و روايات و اشعار حكيمانه و سخنان والامقام بزرگان دين، تجلي يافته و به اوج رسيده است. همين حسن تركيب، ارزش و اهميت خوشنويسي را در تاريخ هنر اسلامي نشان مي‌دهد كه از كتب و نسخ خطي گرفته تا  نقوش سفالين و معماري بناهاي ديني و… امتداد يافته است. نمونه‌ي روشن اين سخن، كتابت دعاي صباح به قلم بانويي خوشنويس با نام ام‌سلمه است كه خوشبختانه‌ اصلِ نسخه‌ي خطي آن به زمانه‌ي ما نيز رسيده تا چشم‌ها را از ديدارش نوراني كند. اين بانوي هنرمند با ايماني عاشقانه، دعای زيباي حضرت علي(ع) را به خط نسخ خفی و به شیوه‌ي رنگین‌نویسی در صفحه‌های ۹ سطری به سال ۱۲۵۵هجری قمری مکتوب و ماندگار كرد تا برگ زرين ديگري به گنجينه‌ي هنر اسلامي افزوده شود.

ام‌‌سلمه به «گلين خانم» شهره بود و در حدیقه‌الشعرا با نام «عصمت قاجار» از وی یاد شده است. او دختر فتحعلي‌شاه قاجار بود و در ميان بانوان هنرمند قاجاري، از سرآمدان آنها. اين زنان هنرمند و هنردوست، به رغم متصل بودن به دربار قاجار، ايماني مستحكم و روشن داشتند و در اعتلاي هنر اسلامي، نقشي پررنگ ايفا كردند. در ميان آنها نيز ام‌سلمه يكي از شاخص‌ترين‌ چهره‌هاست و كتابتش از دعاي صباح، گلِ سرسبدِ هنرنمايي‌هايش. اين اثر نفيس، به همت والاي عارف فرزانه زنده‌ياد حاج حسين ملك، به همراه بسیاری از آثار ديني و هنرمندانه‌ي ديگر، از گزند روزگار مصون مانده‌اند تا گنجينه‌ي موزه‌ي ملك را به زيباترين شكل ممكن شكل دهند. اجرش مأجور باد.

مجال اين نوشتار رو به پايان است. از همين روي، تنها مي‌ماند سپاسگزاري وي‍ژه از رئيس محترم سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران كه با حميت و حمايت هميشگي خود، اين امكان را مهيا ساخت تا كتابت چشم‌نواز ام‌سلمه از دعاي صباح، جامه‌ي كتاب بپوشد و جامعه‌ي مخاطبان فراوان‌تري را در بربگيرد. نيز بايد از مدير ارجمند کتابخانه و موزه‌ي ملك قدردانی کنم، كه اگر لطف و همراهي‌شان نمي‌بود، اين مجموعه به سرانجام نمي‌رسيد. همچنین از همکاران معاونت هنری، مدیریت هنرهای تجسمی و امورموزه‌ها و موزه هنرهای دینی امام علی(ع) در همکاری برای انتشار این مرقع ارجمند سپاسگزارم.

امیر عبدالحسینی

پژوهشگر و مدرس هنر