کامپیوتر انیمیشن، واقعیت محرز زمان
پرونده انیمیشن- در روزگار جوانی مدتی به عنوان عکاس، خبرنگار و گزارشگرکار می‌کردم و با رسانه‌های مختلف آن زمان از جمله مجله گرافیک همکاری داشتم. این گفت‌وگوی سال‌های دور من (۱۳۷۳) با استاد پرویز کلانتری (نقاش، تصویرگر و کارگردان انیمیشن) در شماره ۱۴ مجله گرافیک منتشر شده است. امروز دیگر این هنرمند گرامی در میان ما نیست. روحش شد و یادش گرامی.
البته متن اصلی گفت‌وگو کامل‌تر و مفصل‌تر بوده که به سلیقه تحریریه، کوتاه و تنظیم شده است.
گفتگو با پرویز کلانتری
کامپیوتر انیمیشن، واقعیت محرز زمان
اگر در هر زمینه و رشته‌ای نام آشنایی داشته باشیم، در زمینه هنر تصویرگری به معنای عام آن پرویز کلانتری نام آشنایی است صمیمی.
پیر با تجربه که نامجو نیست اما نامدار است؛ با بیش از چهل سال تجربه در زمینه‌های مختلف نقاشی، تصویرگری، کتاب کودک، انیمیشن (نقاشی متحرک) و گرافیک، او را جوانان چهل سال پیش با تصاویر کتابهای تاریخ و جغرافیا می‌شناسند و جوانان سال‌های نخستین پس از انقلاب، با انیمیشن معروف “آزادی امریکائی” و جوانان امروز با نقاشی صمیمانه و سنت‌گرایانه‌‌ای که بوی وطن می‌دهند. سخنان او همچون آثارش صمیمی‌اند. این ادعا را درگفتگوی زیر به قضاوت می‌نشینیم.
به عنوان شروع، از خودتان بگویید و کارهایی که در زمینه هنری انجام داده اید.
ولی من دوست داشتم ابتدا از مجله گرافیک بگویم. این مجله را من مدتی است که می‌گیرم و خیلی برای من جالب است و این خیلی کم لطفی است که همکاران من نگویند که این مجله چقدر خوب است و من به سهم خودم باید بگویم گرافیک یک نشریه حرفه‌ای است و همیشه وقتی مجله به دستم می رسد فکر می‌کنم از نظر مشکلات اقتصادی شما چه خواهید کرد؛ بخصوص اگر بخواهید تصاویر خوب داشته باشید. ولی به هرحال آرزو می‌کنم که بتوانید ادامه دهید. اما راجع به سئوالی که مطرح کردید. من یکی از گرافیست‌های خیلی قدیمی هستم که کار گرافیک را با نقاشی کتابهای درسی شروع کردم، یعنی نزدیک ۳۰-۴۰ سال قبل. بچه‌هایی که آن موقع درس می‌خواندند حتما کتابهای جغرافیای بزرگ یادشان هست. اگرچه اسم من و چند تن از همکارانم مثل آقای دکتر زرین کلک هنوز پشت کتابهای درسی است ولی آنها دست پخت آن زمان ما بودند. اما از آن پیشتر به عنوان کاریکاتوریست با مطبوعات همکاری داشتم. سال‌های خیلی دور، موقعی که دبیرستان می‌رفتم. فراموش نکنید. که من ۶۳ سال دارم و درحال حاضر از این نشریات حتی یک نمونه هم در اختیار ندارم. مدتی هم در موسسات تبلیغاتی به صورت پراکنده کارهای گرافیکی انجام داده‌ام. تا چند سال قبل انقلاب در کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان کار من طوری بود که مستقیما مسئولیت آموزش‌های هنری را داشتم و آنجا برای کودکان و نوجوانان بخش سینمائی، فعالیت‌های انیمیشن و فیلم ۸ میلیمتری را به عهده داشتم و در حقیقت من همیشه در جوار انیمیشن بوده‌ام.
استاد در مورد انیمیشن صحبت کنید، آیا انیمیشن تعریف خاصی دارد؟
در فارسی ما به انیمیشن نقاشی متحرک می‌گوییم؛ یعنی این کلمه خود بیان کننده نوع کار است. منتهی الزاماً معنی آن این نیست که انسان حتما باید نقاشی‌هایی داشته باشد که این نقاشی‌ها به حرکت در بیایند. ممکن است یک فیلم انیمیشن امکانات تصویری دیگر مانند مجسمه، کلاژ و امثال اینها را به حرکت در بیاورد. سینمای انیمیشن با سینمای زنده بهه کلی متفاوت است و تفاوت آن در این است که سینمای انیمیشن آن چنان سینمایی است که در آن سینماگر به هرچیز غیرممکن می‌تواند بیندیشد در صورتی که در سینمای زنده بیشتر به موقعیت‌های منطقی فکر می‌کند.
نقش و جایگاه انیمیشن در ساختارهای تلویزیونی و باقی کارهای تبلیغاتی چیست؟
اینها قلمروهای مختلفی دارند. یکی صرفا در قلمرو فرهنگی است، و دیگری با منطق اقتصادی ساخته می‌شود. این روزها به هرجا که می‌رویم صحبت از هویت فرهنگی است ولی گاهی اوقات تعجب می‌کنم که مسئولان و برنامه‌ریزان امور فرهنگی در عمل به مقوله انیمیشن چقدر کم لطفی می‌کنند. ما یک گنجینه بسیار نفیس و زیبا از محصولات انیمیشن درا ختیار داریم. در سال‌های گذشته کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان، فیلم‌های خیلی جالبی تهیه کرده است که جوائز خیلی معتبری را هم دریافت کرده‌اند و حالا خودمان مصرف‌کننده فیلم‌های تجاری و بی‌ارزش ژاپنی شده‌ایم که از تلویزیون هم پخش می‌شود. اگر واقعا ما معتقدیم و به مسئله هویت فرهنگی و فعالیت‌های خلاق هنری در این بخش ایمان داریم، آن وقت نقض غرض است که ما فیلم‌های ژاپنی را مطرح کنیم. در حالی که فیلم‌های انیمیشنی که محصول ایران هستند و در آنها ازگرافیک ویژه ایرانی استفاده شده است و دقیقا فرهنگ ایرانی را عرضه می‌کنند و اتفاقاً به همین دلیل ایرانی بودن و جذابیت‌های شرقی و ایرانی آنها موفق شده‌اند جوایز خیلی معتبری کسب کنند، به دست فراموشی سپرده شوند.
آقای دکتر نورالدین زرین‌کلک چندین بار دورخیز کرد و مسئولیت آموزش مدرسه گرافیک، دانشگاه گرافیک و بخش فوق لیسانس گرافیک در دانشگاه هنر، و همچنین مسئولیت این کار در کانون پروش فکری کودکان را به عهده گرفت و نسل به نسل انیماتورهایی را تربیت کردند. اما همین که این نهال کاشته شده خواست بار دهد ناگهان قطع شد و آن اشخاصی که این حرفه را یاد گرفته بودند به کارهای دیگر پرداختند و استخدام جاهای دیگر شدند و این مقوله فراموش شد و این همه سرمایه‌گذاری که روی این افراد انجام شده بود به هدر رفت.
سئوال جدی از مسئولان امور فرهنگی این است که آیا بهتر نبود افراد آموزش دیده کار انیمیشن را ادامه می‌دادند؟ فیلم‌های انیمیشن ساخته می‌شد؟ همانطور که قبلا ساخته شده بود، از داستان‌های شاهنامه و غیره. که اینها می‌توانستند در فستیوال‌های بین‌المللی اعتبار مهمی برای جمهوری اسلامی ایران بیاورند. اینها فراموش شدند و به جای آنها ما مصرف‌کننده فیلم‌های ژاپنی شدیم. آیا بهتر نیست درباره این موضوع (انیمیشن) فکری شود. معمولا آنان می‌گویند که فقط به جنبه اقتصادی آن کار دارند. یک فیلم که در ایران تهیه می‌شود. چون هزینه آن بالاست حاضر نیستند سفارش دهند. ولی درعوض فیلم‌هایی را خریداری می‌کنند که از نقطه نظر فرهنگی جای تاسف دارد. در حالی که این هنر در ایران درحال دست و پا زدن است و فکر نمی‌کنم دیگر بعد از آقای زرین کلک و چند نفر از دوستان که این کارها را انجام می‌دادند، کسی پیدا شود و این کارها را انجام دهد. چون سفارش دهنده‌ای هم برای آن وجود ندارد. تا جایی که خبردارم آخرین فیلمی که آقای زرین کلک کار کرده‌اند، درخارج از ایران بوده است. این فیلم با سرمایه یک سرمایه‌دار فنلاندی در هالیوود ساخته شده و “سندباد” نام دارد که من امیدوارم نمونه ها و تصاویر آن فیلم را در مجله‌تان چاپ کنید که بسیار زیبا هستند. این فیلم یک اثر ایرانی است، با تمام رازو رمز و زیبائی شرقی و طنزی لطیف که در مجموع اثری کم نظیر بوجود آورده است.
کاربرد انیمیشن درسینمای حرفه‌ای چیست؟
من اطلاعات دقیقی در این مورد ندارم ولی کمترین آن برای تیتراژ فیلم است که معمولا از انیمیشن استفاده می‌کنند و آن انیماتور با ذوق تمام محتویات فیلم را در قسمت شروع در تیتراژ به نمایش می‌گذارد. در گذشته‌ای نه چندان دور، سینما از انیمیشن خیلی تغذیه می‌کرد. به خصوص در قسمت تیتراژ، چون گرافیک اثر خیلی قوی و محکمی در بیان داستان دارد و کاربرد خیلی مناسبی دارد.
انیمیشن گرافیکی چیست؟ ما امروز مواجه شده‌ایم با واژه‌ای بنام انیمیشن گرافیکی یا گرافیک انیمیشن. آیا این واژه همان انیمیشن است یا مفهوم جداگانه‌ای دارد؟
فکر می‌کنم این واژه از موقع کامپیوتری شدن انیمیشن، پیدا شده باشد. انیمیشن گرافیک در حال حاضر بیشتر در برنامه‌های تبلیغاتی تلویزیون خیلی مصرف و کاربرد دارد. منتها آنچه امروز در ایران می‌گذرد، مقداری مهجور است، تصور می‌کنم علت اصلی آن این است که کامپیوتر را درست نمی‌شناسد و نمی‌دانند که از امکانات کامپیوتر چگونه باید بهره‌برداری کنند. به هرحال کامپیوتر یک ابزار است. اگر بخواهیم آن را نفی کنیم، غلط است و اگر بخواهیم زیر یوغ تسلط کامپیوتر برویم و جنبه خلاقیت را فراموش کنیم این هم غلط است. هر دو مسیر افراط و تفریط است. اما در هر صورت این یک واقعیت محرز زمان است که کامپیوتر درزندگی امروز وارد شده، جای خودش را باز می‌کند و جلو می رود و مصرف و خوراک خودش را نیز دارد. انیمیشن گرافیک برای فیلم‌های تبلیغاتی کاربرد دارد. وقتی من این فیلم‌ها را می‌بینم به این نتیجه می‌رسم که تولید کنند‌گان آنها زبان کامپیوتر را نمی‌دانند و از این ابزار بطور صحیح استفاده نمی‌کنند. به هرحال اگر می‌خواهد محصول این باشد، بهتر این است که هنرمند بنشیند خودش با دست خودش کارکند چون اینها مهجور است و زیبا نیست.
کاربرد مباحث گرافیک در انیمیشن چقدر است؟
همانطور که اشاره کردم، انیمیشن قلمرو وسیعی دارد. می‌تواند یک فیلم انیمیشن از نقاشی‌های خیلی آکادمیک مثل آثار رامبراند باشد. امروزه گرافیک یک زبان گویا و موثری دارد که این زبان، این تکنیک گویا و موثر و این وسیله روی انیمیشن سایه می اندازد. و درحقیقت انیمیشن بیشترین تغذیه را از زبان گرافیک می‌کند. ولی ما فراموش نکنیم انواع و اقسام کارها را می‌شود با انیمیشن انجام داد.
انیمیشن چه تاثیری در آموزش‌های هنری دارد؟
به طور کلی انیمیشن برای آموزش وسیله بسیار موثری است. این آموزش در برگیرنده تمام رشته‌ها مثل کشاورزی، تاریخ، جغرافیا، هنر، پزشکی و… است.
سیستم‌های کامپیوتری که امروزه در انیمیشن مورد استفاده قرار می‌گیرند، چه امکاناتی را در اختیار مخاطبان خود قرار می‌دهند؟
ببینید کامپیوتر یک ابزار است. به نظر می‌رسد که این وسیله در ایران به درستی شناخته نشده و کاملا جا نیفتاده است. انیمیشن فقط یک امکان است. از این ابزار باید استفاده شود. اما اگر این ابزار در اختیار کسی قرار گیرد که خط شیرینی نداشته باشد، فکر دلپذیری نداشته باشد، محصول چیز مزخرفی خواهد شد، ولی کامپیوتر به طور قطع جای خودش را در آینده باز خواهد کرد. هنرمند باید از این ابزار استفاده کند اما مفهوم آن، این است که آن چنان زیر نفوذ ابزار قرار گیرد که نمک کارش از بین برود.
عمده‌ترین مشکل کار یک انیماتور چیست؟
عمده‌ترین مسئله انیمیشن این است که یک فیلم کوتاه انیمیشن زمان طولانی لازم دارد، برخلاف فیلم زنده فیلم انیمیشن باید ذره ذره ساخته شود. مهم‌ترین مسئله در انیمیشن انضباط دقیق و پیگیری و حوصله و صرف وقت است. ساخت فیلم‌های کوتاه حداقل یک سال وقت یک گروه را می‌گیرد اما نتیجه خیلی چشمگیر است.
هزینه چطور ؟
هزینه زیادی می‌برد. اما اگر ما واقعا معتقد به هویت فرهنگی هستیم، بهای آن را هم باید بپردازیم. اگر فقط بخواهیم اقتصادی برخورد کنیم باید فاتحه تمام چیزهای با ارزشی که به آنها می‌بالیم، بخوانیم.
چه پیشنهادی برای بهبود کار انیمیشن در ایران دارید؟
من گمان می‌کنم باید برای مسئولین امور این مسئله (انیمیشن) جا بیفتد و حلاجی شود. در حال حاضر مشکل عمده انیمیشن نداشتن بازار است، نداشتن خوراک است، تلویزیون پر اشتهاترین دستگاهی است که چقدر فیلم انیمیشن داشته باشیم می بلعد. متاسفانه این دستگاه نیروهای خودش را از دست داده. من امیدوارم این نیروها به کار خود برگردند و این حوزه را زنده کنند و جان تازه‌ای به آن ببخشند. این امر بستگی به نشریاتی مثل نشریه گرافیک دارد که بتواند این صدا را به گوش آنان برساند و یک دستگاه دیگری که می‌تواند این صدا را به گوش آنان برساند و مفید باشد بنیاد فارابی است. بنیاد فارابی در کار گسترش سینمای ایران و عرضه در فستیوال‌های بین‌المللی خیلی فعال بوده ولی توجه آن تنها به سینمای زنده معطوف بوده و به فیلم انیمیشن خیلی التفاتی نداشته است. امیدوارم اینها بسیج شوند و انیمیشن بتواند نجات پیدا کند.
آیا بنیادی وجود دارد که به تولید فیلم انیمیشن در ایران اختصاصی د اشته باشد؟
نه معمولاً بنیادی وجود ندارد. چون فیلم انیمیشن پر هزینه است بخش خصوصی در این قضیه فعال نیست.
در انیمیشن تکنیک موثرتر است یا خلاقیت؟
من تکنیک را به معنای وسیع آن در نظر می‌گیرم و جواب شما را اینطور درک می‌کنم که اصلاً تکنیک و محتوای خلاقیت از یکدیگر جدا نیستند. به عبارت دیگر تکنیک و خلاقیت در هم هستند. آن هنرمندی که دارد نوآوری می‌کند و خلاق است، این خلاقیت را حتما در تکنیک پیدا می‌کند و این دو اصلا جدای از هم نیستند. در هنر مدرن این دو را نمی‌توان از هم جدا کرد. تکنیک اصلاً خود هدف هنرمند مدرنیست است. اما این که درحال حاضر نارسایی وجود دارد و از کامپیوتر درست نمی‌توانند بهره‌برداری کنند. این عدم آگاهی آنها از امکانات کامپیوتر است.
چه توصیه‌ای برای دانشجویان رشته هنر به خصوص دانشجویانی که قصد دارند فیلم انیمیشن بسازند دارید؟
اگر بخواهیم خیلی خالصانه بگویم باید بگویم این کار را رها کنید و بروید یک بوتیک ویا بقالی باز کنید. تا زمانی که در این مملکت مسئولین فرهنگی اهمیت انیمیشن را درک نکرده‌اند، این طفلکی‌ها عمرشان را تلف می‌کنند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.